Проект «Татарча Китаплар» был основан в феврале 2020 года. С мая на канале в Telegram его основатели публикуют переводы современных литературных произведений на татарский язык. Прямо сейчас волонтеры работают над «Марсианскими хрониками» Рэя Брэдбери.

Научно-фантастический роман о колонизации планеты издали на английском в США в 1950 году. В 2021 году Enter впервые будет публиковать его частями в татарском переводе. Начнем по порядку — с новелл «Ракетное лето» и «Илла».

2099 Гыйнвар
Ракетлы җәй

Әле генә Огайо кышы иде: ишекләр бикле, тәрәзәләр ябылган, тәрәзә пыялалары салкыннан буялмаган, барлык түбәләре боз сөңгеләре белән ябылган, балалар таудан чаңгыда шуып йөриләр, тун кигән хатын-кызлар шәрә урамнар буйлап баралар.

Кинәт көчле җылылык дулкыны шәһәрне яңгыратып үтте, кайнар һава аны буып алды, әйтерсең, кемдер ялгыш кына пекарня ишегеннән ачык калдырганнар иде. Йортларны, куакларны, балаларны эсселек юа. Боз сөңгеләре түбәләрдән ычкынган, ватылган һәм эрегән. Ишекләр ачылып китте. Тәрәзәләр ачылды. Балалар свитерларын салдылар. Әниләр аю кыяфәтен алып ташладылар. Кар парга әйләнгән, һәм газоннарда узган елгы кипкән үлән күренде.

Ракетлы җәй. Телдән-телгә өйдән ачык өйгә ике сүз: Ракетлы җәй. Чүлләрнең сулышы кебек, эссе һава салкынча бизәкләрне тәрәзәләргә алыштыра, нәфис челтәрләрне ялый. Чаңгылар һәм чаналар кинәт кирәк булмады. Салкын күктән шәһәргә төшкән кар, җиргә җитмичә, кайнар яңгырга әйләнде.

Ракетлы җәй. Кешеләр, яңгыр тамчылары тамызу астына верандадан чыккач, алсу күккә карадылар.

Ракета алсу ут һәм мич эсселәрен кабызып космодромда тора иде. Кышкы салкында ракета җәйне үзенең куәтле дюзларының һәр һавасы белән ясый иде. Ракета һава торышы ясаган, һәм бөтен тирә-якта кыска гына вакытка җәй килде…

2099 Февраль
Илла

Алар Марс планетасында кипкән диңгез ярында хрусталь колонналары булган йортта яшәгәннәр. Һәм иртәләрде миссис К-ның хрусталь диварлардан таралган алтын җимешләр ашавын, яки уч төпләре белән магнит тузанын (кайнар җил чүп белән бергә алып киткәнен) сибеп чисталык китерүен күрергә мөмкин иде. Кичкә таба, борынгы диңгез хәрәкәтсез һәм эссе булганда, ишек алдындагы шәраб агачлары катып калганнар, һәм борынгы марслы шәһәрчеге еракта, үз эченә бикләнеп, урамга чыкмаган чакта, мистер К аның бүлмәсендә, кыл кылларыдай кабарынкы иероглифларны бармаклары белән аралап, металл китап укыган күрергә мөмкин иде. Һәм китап аның кул астында җырлый иде, борынгыдан килгән бер аваз — диңгезнең куе алсу томан белән ярларны каплаган чагы турында һәм металл боҗаннар һәм электр үрмәкүчләр өемнәре белән коралланган борынгы бабалар сугышка барган чагы турында сөйли иде.

Мистер белән миссис К егерме ел буе үле диңгез ярында яшәгәннәр, аталары белән бабалары да шушы йортта яшәгәннәр, ул, кояш артыннан чәчәктәй борылган кебек, менә ун гасыр инде.

Мистер белән миссис К әле карт бөтенләй түгел иде. Аларның чып-чын марслы тиресе, күзләре алтын тәңкәләр төсле сары, моңлы әкрен тавышлар иде. Элек алар рәсемнәрне химик ялкын белән язарга яраталар иде, ул вакытта каналларда йөзәргә яраталар иде, шәраб агачлары аларны яшел дымга туендырган, ә аннары таң атканчы бүлмәдә әңгәмәләр өчен якты зәңгәр портретлар астында сөйләшергә яраталар иде.

Хәзер инде алар бәхетле түгел иде.

Ул көнне иртән, сары балавыздан койган сыман, миссис К колонналар арасында каядыр еракка карап төбәлгән, үрчемсез ком бөртекләренә колак салып басып тора иде.

Нәрсәдер булырга тиеш иде.

Ул көтә иде.

Ул зәңгәр Марс күк йөзенә шундый итеп карады, әйтерсең, ул менә-менә калкып чыгарга, кысылырга һәм комга җемелдәп торган могҗизаны алып ташларга мөмкин иде.

Ләкин барысы да элеккечә калды.

Көтә-көтә тәмам хәлдән таеп, ул томанлы колонналар арасында йөри башлады.

Колашалардан акрын яңгыр ява, кызган һаваны суырып, аның тәнен сыйпый иде. Кызу көннәрдә бу инешкә керү белән бер иде. Салкынча агынтылар идәннәрне актарып чыкты. Иренең ару-талуны белмәгән килеш үз китабында уйнавы ишетелә; борынгы көйләр аның бармакларына туйдырып килми.

Илла, дулкынланмыйча гына, күңеленнән уйлап куйды: кайчан да булса бер бүләк итә алыр иде ире, электәге шикелле үк, Иллага да шул чаклы вакыт бүләк итә алыр иде, аны кочып, кечкенә генә бер арфага тотынган кебек, үзенең мөмкин булмаган китапларына кебек, кочып ала иде.

Аһ, кызганыч. Ул башын чайкады, иңбашларын сикертеп куйды. Күз кабаклар алтын күзләрен йомшак кына каплады. Хәтта яшь кешеләрне дә өйләнешү күптәннән танышлар итә, картлар итә…

Ул кәнәфигә утырды, кәнәфи шунда ук үзе дә фигураның формасын алды. Ул, нервланып, күзләрен кысты.

Һәм төш тә килде.

Кучкыллы бармаклар сискәнеп китте, һаваны тотып, югарыга сикерделәр. Бер мизгел вакыт үткәч, ул куркып, куркынып кәнәфиндә гәүдәсен турайтты, өзек-өзек сулый башлады.

Ул, кемнедер күрергә өметләнгәндәй, тиз генә бүлмә эчен күздән кичерде. Күңелсезлек: колонналар арасында бушлык иде.

Өч почмаклы ишектән аның ире күренде.

— Син мине чакырдыңмы? — диде ул ачуланып.

— Юк! — дип диярлек кычкырды Илла.

— Син кычкыргансың кебек тоелды миңа.

— Чыннан дамы? Мин йокыга талдым һәм төш күрдем!

— Көндез? Синең белән алай еш булмый ул.

Аның күзләре төш күрүгә шаккатып калганлыгы турында сөйли иде.

— Бик сәер, бик-бик сәер, — дип мыгырданды Илла. — Бу төш…

— Я? — Аның китапка кайту теләге юк иде.

— Минем төшемдә бер ир кеше бар иде.

— Ир кешеме?

— Озын буйлы ир кеше, алты фут бер дюйм.

— Нинди мәгънәсезлек: бу бит алып, гарип кеше.

— Ни өчендер, — ул акрын гына сүзләрне сайлап алды, — ул ямьсез булып тоелмады. Озын булуга карамастан. Аңарда да — ах, мин беләм, бу сиңа сафсата булып тоелыр — аның зәңгәр күзләре бар иде!

— Зәңгәр күз! — диде мистер К. — И аллам!

Икенче юлы сиңа нәрсә килеп кушылыр? Кара чәч дисеңме?

— Син ничек белдең?! — диде ул.

— Дөрескә бөтенләй охшамаган төсне генә атадым, — диде мистер К. коры гына.

— Әйе, кара чәч! — дип кычкырды ул. — Бик ак тире. Бөтенләй искитмәле ир-ат! Аның өстендә сәер кием, ул күктән төште дә ягымлы гына итеп минем белән сөйләште.

Ул елмая иде.

— Күктән — нинди сафсата!

— Ул кояшта ялтырап торган металл машинада очып килде, — дип искә алды миссис К. Кояшны күрү өчен күзләрен йомды. — Төшемдә күк йөзе чагылып китте, һавада тәңкәләр атылгандай, нәрсәдер ялтырап китте, аннары күбәйде, һәм салмак кына җиргә төште, — бу — чит-ят корабль булган озын көмеш корабль иде. Аннары ян яктан ишек ачылды һәм бу озын буйлы ир кеше чыкты.

— Күбрәк эшләр идең, мондый ахмак төшләр төшләреңә кермәс иде.

— Ә миңа ул ошады, — диде ул, кәнәфиндә яткан килеш.

— Минем шундый хыялым барлыгын беркайчан да белмәдем. Кара чәчле, зәңгәр күзле, ак тәнле! Нинди сәер ир-ат — һәм, шулай да, бик матур.

— Үз-үзеңне ышандыру.

— Син игелекле түгел. Мин аны махсус уйлап чыгармадым, үзем йокыга киткәч, ул үзекилеп керде. Төшкә дә охшамаган. Көтмәгәндә, гадәттә булмаганча… Ул миңа карады да: «Мин бу корабта өченче планетадан очып килдем. Минем исемем Натаниел Йорк…»

— Яхшы исем түгел, — дип каршы төште ире. — Андыйлар гомумән булмый.

— Әлбәттә, мәгънәсез, йокы булды бит бу, — диде ул күндәмлек белән. — Ул тагын болай диде: «Бу космос аша беренче очыш. Без бары тик корабтә икәү генә — мин һәм минем дустым Берт».

— Тагын бер мәгънәсез исем.

— Ул әйтте: «Без шәһәрдән Җирдә, безнең планета да шулай дип атала», — дип дәвам итте миссис К. — Бу аның сүзләре. Шулай диде — «Җир». Һәм ул безнең телдә сөйләмәде. Ләкин мин аны ничектер аңлый идем. Акылда. Телепатия, күрәсең.

Мистер К читкә борылды. Илланың тавышы аны туктатты.

— Илл! — диде Илла акрын гына. — Синең беркайчан да уйлаганың юк… ну… өченче планетада кешеләр бармы?

— Өченче планетада тормыш мөмкин түгел, — диде ире сабыр гына. — Безнең галимнәр андагы атмосферада кислород артык күп булуын ачыкладылар.

— Әгәр анда кешеләр яшәгән булса, ничек шәп булыр иде! Һәм алар космос аша ниндидер үзенчәлекле корабларда сәяхәт итә белде.

— Менә нәрсә, Илла, син бик яхшы беләсең, мин ул сентименталь сүзләрне җенем сөйми. Яхшырак эш белән шөгыльләнербез.

Кич якынлашып килә иде, Илла, яңгырлар ява торган колонналар арасыннан атлап, җырлап җибәрде. Бер үк мотив, тагын һәм тагын.

— Нинди җыр бу? — дип җикеренде ире, ут өстәле янына килеп.

— Белмим.

Ул, үзенә үзе гаҗәпләнеп, аңа күтәрелеп карады. Уңайсызланып, кулын авызына китерде. Кояш баеган саен, көн яктысы сүнгән саен, өй ябыла, әйтерсең лә, зур чәчәк. Колонналар арасыннан җил исте, утлы өстәлдә көмеш лава күле кызу кайнап тора иде.

Җил миссис К ның кирпеч чәчләрен җыештырды, аның колагына пышылдады. Ул, нәрсәдер исенә төшкәндәй, бер сүз дә дәшмичә, алтынсу күзләрен еракка, диңгез төбенең саргылт-саргылт шома йөзенә текәде.

Күзләрем белән тост сөйлә.

Мин дә җавап бирермен, —

ул дип җырлап җибәрде.

Яки бокал чите үбеш —

Миңа да шәраб кирәкми.

Миссис К көйне берсүзсез кабатлады, күзләрен йомып, җилдә очкандай куллары өзелде. Ниһаять, ул тынып калды.

Көй искиткеч матур иде.

— Бу җырны беренче тапкыр ишетәм. Син аны үзең уйлап чыгардыңмы? — дип кырыскына сорады.

— Юк. Әйе. Чынлап та, белмим! — Илла аптырашта иде. — Мин хәтта сүзләрне дә аңламыйм, бу башка тел!

— Нинди тел?

Ул, үзе дә сизмәстән, ит кисәкләрен кайнап торган лавага ыргыта иде.

— Белмим. — Бер мизгелдән соң ул ит әзер иде, аны уттан чыгарып, иренә тәлинкәгә бирде. — Ах, мөгаен, мин бу сафсатаны уйлап тапканмындыр, бары шул гына. Ни өчен икәнен үзем дә аңламыйм.

Ул бер сүз дә әйтмәде. Аның утлы күлдәвеккә ничек итеп ит батыруын карап торды. Кояш баеды. Бүлмәгә акрын гына төн килеп керде, караңгы шәрабы белән бүлмәнә, колоннаны һәм аларның икесен йотып, түшәмгә кадәр тутырды. Бары тик көмеш лава шәүләләре генә йөзләрен яктыртып тора иде.

Ул яңадан сәер җыр җырлый башлады.

Ул урыныннан сикереп торды да ачу белән ишеккә таба китте.

Соңрак ул кичке ашны берүзе ашап бетерде.

Өстәл яныннан торып, сузылып карады да, исни-исни:

— Ут кошларында шәһәргә барып, күңел ачабызмы?

— Син чынлапмы? — дип сорады Илла. — Син авырмадыңмы?

— Ә моның нәрсәсе сәер?

— Ләкин без инде ярты ел беркайда да булмадык!

— Минемчә, начар фикер түгел.

— Нигә алай бик борчыласың?

— Ярый, җитәр, — дип чирканап әйтте ул. — Барасыңмы, юкмы?

Илла чал чүлгә карады. Ике ак ай горизонт артыннан чыкты. Салкын су аяк бармакларын сыйпады. Тәненнән җиңелчә калтырау узды. Барыннан да бигрәк аның монда каласы, әкрен генә, тавыш-тынсыз гына, көн буе көткән нәрсәсе тормышка ашканчы хәрәкәтсез утырасы килде, шулай да булырга мөмкин түгел иде… Күңел җырның йомшак кагылуыннан тетрәнеп китте.

— Мин…

— Синең өчен яхшырак бит, — диде ул. — Киттек.

— Мин арыдым, — диде ул. — Башка вакытта.

— Менә синең шарф. — ире аңа флакон бирде. — Без инде ничәнче ай беркая да

чыкмадык.

— Кси-Ситида баруыңны атнага ике тапкыр санамасаң. — Ул аңа карарга курыкты.

— Эшләр, — диде ире.

— Эшләр? — дип пышылдады Илла.

Флакондан сыеклык чәчрәп чыкты, зәңгәр томанга әйләнде һәм, калтыранып, аның муенына сарылды.

Салкын ком өстендә, утлы күмер төсле балкып, ут кошлары көтеп торалар. Төнге җилдән бөркелеп торган һавада, кошларга бәйләп куелган күп санлы яшел тасмалы ак балдахин йөзеп йөри.

Илла балдахин күләгәсенә ятты һәм иренең боерыгы буенча, янып торган кошлар караңгы күккә күтәрелделәр. Тасмалар тартылды, балдахин һавага күтәрелде. Кычкырып, комнар түбәнгә таба киттеләр; яннан зәңгәр калкулыклар сузылып киттеләр, алар өен, яңгыр ява торган колонналарны, читлекләрдәге чәчәкләрне, китаплар җырлый торган чәчәкләрне, идәндәге тын чишмәләрне артка чигерделәр. Ул иренә карамый иде. Аның кош-кортка кычкырганы ишетелә, ә тегеләр, гүя, меңләгән гарип чаткылар төсле, кызгылт-сары фейерверк кебек, күккә таба очып китәләр дә, үз артыннан җил-балдахин — калтырап торган ак таҗ җилен ияртеп, күккә таба очалар.

Ул түбәндә күренеп торган борынгы үлгән шәһәрләргә, йортларга — шахмат сөякләреннән киселгән кебек, бушлык һәм хыяллар белән тулган борынгы каналларга карамады. Коры елгалар һәм коры күлләр өстеннән алар, утлы факел кебек, ай шәүләсе кебек очып үттеләр.

Ул күккә генә карап тора иде.

Ире нәрсәдер әйтте.

Ул күккә карады.

— Минем нәрсә әйткәнемне ишеттеңме?

— Нәрсә?

Ире бик каты сулыш алды.

— Игътибарлырак булырга мөмкин иде.

— Мин уйга калдым.

— Синең шундый табигать сөюче икәнеңне беркайчан да белмәдем. Син бүген күктән күзен дә алмый торасың, — диде ул.

— Ул бик матур.

— Мин менә нәрсә турында уйладым, — диде ире акрын гына. — Халлга бүген шалтыратып булмыймы? Без бер атнага гына кайтабыз дип килешергә кирәк, шуннан артык түгел! — аларга Зәңгәр тауларга. Идея ничек?..

— Зәңгәр таулар! — Илла бер кулы белән балдахинның читенә тотынды да кинәт аңа таба борылды.

— Мин бит тәкъдим итәм генә.

— Кайчан китәргә уйлыйсың соң син? — дип сорады ул борчылып.

— Иртәгә иртүк булса да китәргә мөмкин, — диде ул, исе китмичә генә кебек. — Үзең беләсең: иртүк башлыйсың, тизрәк булыр…

— Ләкин без беркайчан да алай иртә китмәдек!

— Ну, быел чыгарма рәвешендә… — Ул елмаеп куйды. — Безгә обстановканы үзгәртү файдалы. Тынлыкта, тынычлыкта яшәү. Кыскасы, үзең аңлыйсың. Синең бит башка планнарың юкмы? Барабызмы, хәл иттегезме?

Ул авыр сулап куйды, беравык тынып торды, аннары:

— Юк.

— Нәрсә? — Аның тавышы кошларны куркытты. Балдахин дерт итеп куйды.

— Юк, — диде ул нык тавыш белән. — Мин бармыйм.

Ул аңа карады. Сөйләшү тәмам булды. Ул читкә борылды.

Кошлар тагын очып киттеләр — җил куып килүче ун мең күмерчек.

Таң атканда, кояш нуры белән бәллүр колонналар аша үтеп, йокыга талган Илла кырындагы томан эреде. Ул төне буе идән өстендә очып йөрде. Төн буе ул, телсез ташкын уртасында утырган челан кебек, шушы хәрәкәтсез елгада ятып чыкты. Хәзер томан таралды, һәм, ниһаять, елга, Илланы уяну ярында калдырып, йокыга талды.

Ул күзләрен ачты.

Аның өстендә ире басып тора иде. Күренеп тора, бер генә сәгать түгел. Иллә ни өчендер аның күзләренә карый алмады.

— Син тагын төшеңә кердең! — диде ире. — Син сөйләштең, миңа йокларга ирек бирмәдең. Сиңа, һичшиксез, табиб булырга кирәк.

— Минем белән бернәрсә дә булмас.

— Төшеңдә күп сөйләдең!

— Әйе? — Ул тиз генә урынына утырды.

Бүлмәдә салкын иде. Иртәнге соргылт яктылыкны Илланың күз алдына китерде.

— Төшеңдә ни бар?

Ул, исенә төшергәндә, бер сүз дә дәшмәде.

— Кораб. Ул яңадан күктән төште, һәм аннан озын буйлы кеше чыкты да минем белән сөйләшә башлады. Ул шаярды, көлде, һәм миңа яхшы иде.

Мистер К колоннага кагылды. Пар белән әйләндереп алынган җылы су агынтылары бүлмәдән салкынлыкны кысрыклап чыгарды. Мистер К-ның йөзе ялкынсызлы иде.

— Ә аннары, — дип дәвам итте ул, — шундый сәер исем булган теге ир кеше — Натаниел Йорк, мин бик гүзәл диде, һәм… мине үбеп алды.

— һе! — дип кычкырды ире һәм, сарысын уйнатып, читкә борылды.

— Ләкин бу төш кенә. — Аңа күңелле булып китте.

— Алайса, шыпырт кына үзегезнең мәгънәсез хатын-кыз төшләрегез турында сөйләш.

— Син үзеңне бала кебек тотасың. — Ул химик томанның соңгы кисәкләренә терәлде.

Бер мизгел үткәч, ул көлеп куйды.

— Тагын нәрсәдер исемә төште, — диде ул.

— Я, нәрсә, әйт! — дип кычкырып җибәрде ире.

— Илл, син шундый ачулы!

— Сөйлә! — дип таләп итте ире. — Синдә миннән сер булырга тиеш түгел!

Аның кырыс, караңгы йөзе югарыдан карап тора иде.

— Мин сине беркайчан да мондый хәлдә күргәнем юк иде, — диде Илла, аңа куркыныч та, кызык та иде. — Мондый бернәрсә дә юк иде, бары тик Натаниел Йорк кына әйтте… Кыскасы, ул миңа үзенең корабында мине алып китәр, күккә алып китәр, мине үз планетасына үзе белән алып китәр, диде. Әлбәттә, сафсата…

— Менә шулай, сафсата! — Ул чак кына тавышын бүлдермәде. — Син үз-үзеңне читтән тыңлар идең: аның белән шаярырга, аның белән сөйләшергә, җырларга, һәм шулай төн буе, аллалар турында! — Тыңлар идең үзеңне!

— Илл!

— Кайчан утырыр ул? Ул үзенең каһәр суккан корабында кайда төшәр?

— Илл, тавышыңны күтәрмә.

— Шайтаныма олаккан тавышым! — дип, ул ачу белән аңа да иелде. — Синең бу төшеңдә… — ул аның беләзеген кысты, — кораб Яшел үзәнлектә утырды, әйеме? Җавап бир!

— Үзәнлектә…

— Бүген кич утырдыңмы, шулаймы? — диде ул.

— Әйе, әйе, шулай бугай. Ләкин бу төш кенә бит!

— Ярар. — Ул ачу белән Илланың кулын читкә ташлады. — Ярый, ялганламыйсың! Төштә сөйләгәннәрнең барысын да, һәрбер сүзне ишеттем. Син үзәнне дә, вакытны да үзең атадың.

Ул, авыр сулап, яшен суккандай, колонналар арасына кереп китте. Тора-бара аның сулышы тынычланды. Ул аңардан күзен алмады — акылдан язмадымы икән!.. Ниһаять, урыныннан торды да аның янына килде.

— Илл, — дип пышылдады ул.

— Һичнәрсә, һичнәрсә…

— Син авырыйсың.

— Юк. — Ире арыды, көч-хәл белән елмайды. — Балалык, тик шул гына. Гафу ит мине, кадерлем. — Ул Илланы тупасрак итеп сыйпады. – Күп эшемне эшләдем. Гафу ит. Мин китәм бугай, ятып торырмын…

— Син шулай кызып киттең.

— Хәзер инде барысы да үтте. Бетте. — Ул тын алды. — Бу турыда онытыйк. Әйе, кичә мин Уэл турында анекдот ишеттем, сиңа сөйләргә теләдем. Син иртәнге ашны әзерләп куярсың, мин анекдот сөйләрмен, ә бу турыда бүтән сөйләшмик, ярыймы?

— Бу төш кенә иде.

— Билгеле. — Ул, үзе дә сизмәстән, аның битеннән үпте. — Тик төш кенә.

Көн уртасында кояш кыздыра, тау сыртлары аның нурларында агып тора.

— Син шәһәргә бармассыңмы? — дип сорады Илла.

— Шәһәргә? — Аның кашлары чак кына күтәрелде.

— Син һәрвакыт бу көнне китәсең. — Илла аскуймадагы чәчәкле читлекне рәтләде. Чәчәкләр селкенгәләп, ач сары авызларын ачып җибәрделәр.

Ул китабын япты.

— Юк. Артык эссе. Һәм соң.

— Менә ничек. — Ул эшен бетерде дә ишеккә таба китте. — Мин тиздән кайтырмын.

— Тукта! Кая киттең?

Ул ишек төбендә иде инде.

— Паога. Ул мине чакырды!

— Бүген?

— Мин аны йөз ел күргәнем юк. Бу бит ерак түгел.

— Яшел үзәнлектә, ялгышмасам?

— Әйе шул, монда кул сузарга кирәк, һәм мин карар кылдым… — Ул бик ашыга иде.

— Гафу ит мине, — диде ир, аны бик борчылган кыяфәт белән куып җитеп. — Мин бөтенләй онытканмын: бүген доктор Нллены чакырдым бит!

— Доктор Нллены! — Ул ишеккә таба китте.

Ул аны терсәгеннән тотып, кыю гына бүлмәгә алып керде.

— Әйе.

— Ә Пао ничек соң…

— Пао көтә, Илла. Без Нллены кабул итәргә тиеш.

— Мин берничә минутка гына…

— Юк, Илла.

— Юк?

Ул, кире кагып, башын чайкады.

— Юк. Өстәвенә, аларга бик ерак барырга. Бөтен яшел үзәнлек аркылы, зур канал өчен, аннары аска… Бүген дә бик эссе, доктор Нллега сине күрү күңелле булыр. Яхшы?

Ул җавап бирмәде. Аның ычкынасы һәм качасы килә иде. Кычкырасы килде. Ләкин ул, көнбатыш якта тотылгандай, кәнәфидә гына утыра һәм ташка әйләнгән чырай белән бармакларын әкрен генә кыймылдатып карый.

— Илла, — диде ул, — син өйдә каласың, шулаймы?

— Әйе, — диде ул, озак кына сүзсез торганнан соң. — Калам.

— Көне буе?

Аның тавышы саңгырау яңгырый:

— Көне буе.

Сәгать үтә, ә доктор Нлле һаман күренми. Илланың ире моңа әллә ни гаҗәпләнмәде кебек. Кичкә таба ул, нәрсәдер мыгырдап, дивардагы шкаф янына килде дә һәм дәһшәтле коралын алды — сары озын көпшә күрек белән, ахырда чаклы кармак белән. Ул борылып карады — аның чыраенда көмеш металлдан сызып ташланган битлек, үзенең тойгыларын яшерергә теләгәндә һәрвакыт кия торган битлек; битлек, калкулык һәм иңбашлары аның ябык яңакларына, иягенә, маңгаена төгәлрәк туры килә иде. Ул, битлеген ялтыратып, кулына дәһшәтле коралын тоткан һәм аны карый иде. Корал бертуктаусыз жуылдады — алтын бал кортлары көтүен чыгарып җибәрү ала торган корал. Куркыныч алтын бал кортлары, үз агуы белән үтереп ала торган бал кортлары, аннан соң катып булган орлык кебек ком өстенә төшкән.

— Кая җыенасың? — дип сорады Илла.

— Нәрсә? — Ул күрегенә, коточкыч жужларга колак сала иде. — Доктор Нлле соңга калган икән, шайтан алгыры, мин аны көтмим. Барам, ауга йөрөрмен. Озакламый кайтырмын. Ә син монда калырсың, моннан беркая да китмәссең, аңлашыламы? Көмеш битлек ялтырап китте.

— Әйе.

— Доктор Нллеге әйт, мин килермен. Ауга йөрөм гына.

Өч почмаклы ишек ябылды. Аның аяк тавышлары ярдан түбәнгә таба китте.

Ул иренең кояшлы төбәккә китеп баруын, ире югалганчы карап торды. Аннары үз эшләренә кайтты: магнит тузанын чистартырга, бәллүр диварлардан яңа җимешләр җыярга. Ул бик тырышып һәм бик тырышып эшләде, ләкин кайчакта аның ниндидер чишмә суларын биләп алды, һәм ул, акылдан шашмаган бу сәер җырны җырлап, бәллүр колонналар артыннан күккә карап торуында булды.

Ул, тынын кысып, көтә башлады.

Якыная…

Менә-менә бу булачак.

Кайбер көннәр була, яшен якынлашуын ишетәсең, ә тирә-юньдә киеренке тынлык урнаша, һәм кинәт сизелер-сизелмәс кенә кан басымы үзгәрә — планета өстеннән очкан һава, аның күләгәсе, ашкынуы, рәшәсе. Һава колакларына баса, һәм син якынлашып килүче давылны көтеп, кыл кебек тартасың. Сине калтырау чолгап ала. Күк йөзе тап эчендә, күк йөзе төсле, болытлар куера, таулар металл белән каплана. Читлектәге чәчәкләр әкрен генә көрсенеп куялар. Башында чәче чак кына селкенә. Кайдадыр өйдә сәгать җырлыйлар: «Вакыт, вакыт, вакыт…» Хәбәргә тамган су кебек тып-тын.

Һәм кинәт — яшен! Электр кабынышы һәм өстән үтеп булмаслык каплавыч булып кара бәрмә дулкын һәм күк кап-кара дулкыннар селкенә.

Хәзер дә шулай булды. Күк йөзе аяз булса да, давыл якынлашып килә иде. Болытлар булмаса да, яшен тизлеге җиткән.

Илла углан тынып калган җәйге йорт бүлмәләре буйлап арлы-бирле йөренде. Теләсә кайсы мәлдә күктән яшен яшьнәп торыр, күк күкрәр, төтен, дәшми-тынмый, сукмакта аяк тавышлары яңгырар, бәллүр ишекне шакыган — һәм ул ук кебек атылып каршыга килер…

«Акылзсыз Илла! — дип уйлады ул күңеленнән. — Нинди уйлар синең эшсез акылың борчый?» Һәм шунда — булды.

Эссе һава, әйтерсең лә, көчле ялкын үтеп китте. Өермәле ашкынулы тавыш. Күктә ялтырау, металл ялтыравы.

Илла кычкырып җибәрде.

Ул колонналар арасыннан йөгерде, ишекне ачты. Ул тауларга текәлде. Ләкин анда инде бернәрсә дә юк…

Үр өстеннән түбән менмәкче булган иде дә, кинәт исенә килде. Ул монда булырга, беркая да китмәскә тиеш. Доктор минут саен килеп җитәргә тиеш, әгәр ире качса, ачуланыр.

Ул, ишек төбендә туктап, еш-еш сулап, бер кулын алга сузды.

Яшел үзәнлек җәелгән урында берәр нәрсә күрергә тырышып карады, ләкин берни дә күрмәде.

«Акылсыз! — Ул бүлмәгә керде. — Болар барысы да синең хыялың. Бернәрсә дә булмады. Бары тик кош, яфрак, җил яки каналда балык. Утыр. Акылга кил».

Ул утырды.

Атыш.

Ачык, ачык, шомлы тавыш.

Ул сискәнеп китте.

Ату ерактан ишетелде. Бер. Кыска бал кортлары безелди. Бер ату. Ә аның артыннан икенчесе, төгәл, салкын, ерак.

Илла тагын сискәнеп китте һәм, ни өчендер, кычкыра-кычкыра, бу кычкыру тавышыны туктатырга теләмичә, сикереп торды. Бүлмәләр буйлап ишеккә таба йөгереп үтте дә яңадан ачып җибәрде.

Кайтаваз, еракка китеп, тынды…

Тыныч булды.

Берничә минут ишек алдында агарынып басып торды.

Ниһаять, акрын гына атлап, башын түбән иеп, колонналар каплаган бүлмә аша үтте, аның бер-бер артлы куллары кыймылдап куйды, иреннәре калтырый башлады; шәраб бүлмәсенең тонык караңгылыгында аның ялгызы гына утырасы килде. Ул көтте. Аннары гәрәбә бокалын алды да шарф почмагы белән ышкый башлады.

Менә ерактан аяк тавышлары, аяк астындагы вак ташлар шыгырдаганы ишетелде.

Ул урыныннан торды, акрын бүлмә уртасына басты. Бокал кулдан төшеп, челпәрәмә килде.

Аяк тавышы икеләнеп акрынайды.

Сөйләргәме? «Кер, кер!» дип кычкырыргамы?

Ул алга таба иелде.

Баскычта аяк тавышлары ишетелде. Кулы келәне борды.

Ул ишеккә елмайды. Ишек ачылды. Аның йөзеннән елмаю качты.

Бу аның ире иде. Көмеш битлек тонык кына ялтырап тора.

Ул килеп керде һәм күз карашын бер генә секундка туктатты. Ул, кисәк кенә үзенең коралын ачты, ике үлгән бал кортын селкетте, аларның идәнгә бәрелүләрен ишетте, аларны аяк белән бастырды, коралы бүлмәнең почмагына куйды, ә Илла иелә төшеп ватылган бокал кисәкләрен җыярга маташты.

— Син нәрсә эшләдең? — дип сорады ул.

— Һичнәрсә, — диде ул, Иллага аркасы белән басып торган килеш. Ул битлеген салды.

— Мылтык…Синең атканыңны ишеттем. Ике тапкыр.

— Ауга булдым, тик шул гына. Кайчакта ауга барырга килә… Доктор Нлле килдеме?

— Юк.

— Тукта әле. — Ул бармакларын чиртеп куйды. — Билгеле инде, хәзер исемә төште. Без аның белән иртәгә сөйләштек бит. Мин барысын да бутадым.

Алар өстәл янына утырдылар. Ул үзенең тәлинкәсенә карап тора, ләкин аның куллары ашауга кагылмый иде.

— Нәрсә булды? — Ул, ит кисәкләрен кайнап торган лавага ташлап, күзен дә алмыйча дип сорады.

— Белмим. Ашыйсы килми, — диде ул.

— Ни өчен?

— Белмим, теләмим генә.

Күктә җил туган, кояш баеган. Кинәт бүлмә кечкенә һәм салкын булып калды.

Илла, үзенең салкын, тел тидермәслек тартылган иренең алтын күзләренә карап, бүлмә тынлыгында:

— Мин искә төшерергә тырышам.

— Нәрсә искә төшерергә? — Ир шәрабны аз генә эчте.

— Җыр. Бу матур, искиткеч җыр. — Ул күзләрен йомды да көйли башлады, ләкин җыр килеп чыкмады. — Оныттым. Ә минем аны нигәдер онытасым килми. Аны һәрвакыт истә тотасы килә. — Ул, хәрәкәт ритмына ярдәм итә алгандай, салмак кына кулларын җәеп җибәрде. Аннары кәнәфисендә ята төште. — Хәтерли алмыйм.

Ул елап җибәрде.

— Нигә елыйсың? — дип сорады ире.

— Белмим, белмим, мин үзем белән бернәрсә дә эшли алмыйм. Миңа ямансу, һәм мин ни өчен икәнен белмим, елыйм — белмим ни өчен, ләкин елыйм. Аның куллары чигәләрен кысты, иңбашлары дерелдәп китте.

— Иртәгә барысы да үтәр, — диде ире.

Илла аңа карамый, бары тик шәрә чүлгә һәм кара күктә коелып төшкән якты йолдызларга гына карый, ә ерактан каты җил тавышы һәм озын каналларда салкын су чәчрәгәне ишетелә. Илла бөтен гәүдәсе белән калтыранып күзләрен йомды.

— Әйе, — дип кабатлады ул, — иртәгә барысы да үтәчәк.

Изображения: Диаваль